Τη μέρα αυτή, λοιπόν, τιμάμε όσες και όσους έδωσαν τη ζωή τους, έμειναν ανάπηροι, όσες και όσους μετείχαν στον αγώνα μαχόμενοι στα διάφορα μέτωπα του πολέμου, από στεριά, θάλασσα και αέρα, στις πόλεις και τα χωριά, στα εργοστάσια και τους αγρούς, στη μάχη της παραγωγής. Εκείνες και εκείνους που πάλεψαν με το όπλο ή με την προκήρυξη στο χέρι, που πήραν μέρος στις διαδηλώσεις, στις απεργίες και τα σαμποτάζ, που κράτησαν ηρωική στάση στα κρατητήρια ή μπροστά στα εκτελεστικά αποσπάσματα. Αποτίουμε φόρο τιμής στα εκατομμύρια των νεκρών της πείνας, των στρατοπέδων συγκέντρωσης, κάθε τόπου φρίκης και μαρτυρίου, όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο ξεπέρασε κάθε όριο, φτάνοντας στην απόλυτη απαξίωση της ανθρώπινης ύπαρξης.
Στη νίκη επί του «Αξονα» συνέβαλαν όλες οι δυνάμεις που μετείχαν στον αντιχιτλερικό συνασπισμό. Ξεχωριστός όμως όσο και καθοριστικός υπήρξε ο ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης, του Κόκκινου Στρατού, καθώς και των απανταχού εθνικοαπελευθερωτικών - αντιφασιστικών κινημάτων, ψυχή, οργανωτής και κύριος αιμοδότης των οποίων υπήρξαν τα Κομμουνιστικά Κόμματα.
Η ΕΣΣΔ έδωσε στον αγώνα αυτό πάνω από 20 εκατομμύρια νεκρούς. Στη μάχη έχασαν τη ζωή τους σχεδόν 2.000.000 μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος των Μπολσεβίκων, δηλαδή πάνω από τα μισά του μέλη! Συνολικά, οι ανθρώπινες θυσίες της, μαζί με τους ανάπηρους και τους τραυματίες, πλησίασαν τα 30 εκατομμύρια. Αντίστοιχα, οι νεκροί της Βρετανίας ήταν 375.000 και των ΗΠΑ 405.000. Στο Ανατολικό Μέτωπο η Βέρμαχτ είχε τα 3/4 των συνολικών της απωλειών, ενώ είναι χαρακτηριστικό πως, ακόμα και το καλοκαίρι του 1944, όταν πλέον στη Δυτική Ευρώπη είχε ανοίξει επιτέλους το δεύτερο μέτωπο, οι αμερικανοβρετανικές δυνάμεις είχαν απέναντί τους 75 γερμανικές μεραρχίες, ενώ ο Κόκκινος Στρατός 200. Ανυπολόγιστες ήταν ακόμη οι υλικές καταστροφές που υπέστη η Σοβιετική χώρα: Χιλιάδες πόλεις και χωριά μετατράπηκαν σε σωρούς ερειπίων, χιλιάδες εργοστάσια, συλλογικά αγροκτήματα (κολχόζ και σοβχόζ), νοσοκομεία, σχολεία, κάθε είδους υποδομές, λεηλατήθηκαν, υπέστησαν ζημιές ή καταστράφηκαν ολοσχερώς.
Ο χαρακτήρας του φασισμού και του πολέμου
Η μαζική βάση, που απέκτησαν τα κόμματα του Χίτλερ και του Μουσολίνι, επιβεβαιώνει ότι η οικονομική και η γενικότερη καπιταλιστική κρίση δεν οδηγούν από μόνες τους σε ριζοσπαστικοποίηση των λαϊκών μαζών. Αντίθετα, κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις, μπορεί να οδηγήσουν σε ακόμα μεγαλύτερη υποχώρηση και στρέβλωση της ταξικής και πολιτικής συνείδησης, στην εμφάνιση μαζικών αντιδραστικών κινημάτων.
Η εξέλιξη του πολέμου
Στις 1/9/1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, η οποία, παρότι οι συμφωνίες αμοιβαίας βοήθειας που είχε υπογράψει με τη Βρετανία και τη Γαλλία έμειναν στα χαρτιά, αρνήθηκε κατηγορηματικά κάθε συνδρομή που της προσέφερε η Σοβιετική Ενωση. Η ΕΣΣΔ, έχοντας σαφή αντίληψη των γαλλο-βρετανικών προθέσεων, υποχρεώθηκε τότε να υπογράψει το «γερμανοσοβιετικό σύμφωνο μη επίθεσης», γνωστό ως «Σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπεντροπ» (23/8/1939). Παρά τη λυσσαλέα -και εν πολλοίς υποκριτική- επίθεση που δέχθηκε τότε (και συνεχίζει να δέχεται μέχρι τις μέρες μας) από όλο τα φάσμα του αστικού πολιτικού κόσμου έως τους οπορτουνιστές, το Σύμφωνο αυτό ήταν το μοναδικό μέσο άμυνας που είχε απομείνει στην ΕΣΣΔ δεδομένων των συνθηκών. Εξασφάλισε δε στη χώρα 21 πολύτιμους μήνες ειρήνης, που κατόπιν αποδείχθηκαν ανεκτίμητοι στην πολεμική της προετοιμασία ενόψει της αναπόφευκτης γερμανικής επίθεσης, που πραγματοποιήθηκε τελικά στις 22/6/1941.
Στο μεταξύ, η Γερμανία επιτέθηκε κατά της Γαλλίας, την οποία και κατέλαβε σε διάστημα μόλις 6 εβδομάδων (10/5-25/6/1940), ενώ στη Βρετανία η τακτική της αστικής τάξης άλλαξε, με τον Τσόρτσιλ να αντικαθιστά τον Τσάμπερλεν στην πρωθυπουργία. Στον πόλεμο εισήλθαν αργότερα και οι ΗΠΑ, μετά την Ιαπωνική επίθεση στο Περλ Χάρμπορ (7/12/1941). Το «αντιφασιστικό σύμφωνο» που συνήφθη μεταξύ των Συμμάχων στις 12/6/1941 δεν άλλαξε το χαρακτήρα του πολέμου, ούτε τις επιδιώξεις των ιμπεριαλιστικών κρατών, που αναγκάστηκαν σε -προσωρινή τουλάχιστον- συνεργασία με τη Σοβιετική Ενωση στον τομέα των πολεμικών επιχειρήσεων. Ενδεικτικό των προθέσεών τους υπήρξε, μεταξύ άλλων, η καθυστέρηση στο άνοιγμα του δεύτερου μετώπου στην Ευρώπη, που πραγματοποιήθηκε μόλις στις 6/6/1944. Και αυτό, αφού είχαν προηγηθεί οι εποποιίες του Στάλινγκραντ, του Κουρσκ, κ.ά., που σήμαναν την αλλαγή του ρου του πόλεμου κατά του «Αξονα». Οι αστικές τάξεις των ΗΠΑ - Βρετανίας δικαιολογημένα φοβούνταν ότι ο Κόκκινος Στρατός μπορούσε να μπει μόνος στο Βερολίνο.
Στις 2/5/1945 η Κόκκινη Σημαία υψώθηκε στη Γερμανική Βουλή (Ράιχσταγκ). Τη νύχτα της 8-9/5 η Γερμανία συνθηκολόγησε άνευ όρων. Τέσσερις μήνες αργότερα (2/9/1945) συνθηκολόγησε και η Ιαπωνία. Οι ΗΠΑ, δίχως να το επιβάλλουν στρατιωτικοί λόγοι έριξαν την ατομική βόμβα στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9/8/1945), σκορπίζοντας το θάνατο σε δεκάδες χιλιάδες αμάχους. Επρόκειτο για μια επίδειξη δύναμης, που είχε αποδέκτη, όχι βέβαια την ίδια την καθημαγμένη Ιαπωνία, αλλά τη Σοβιετική Ενωση και τις δυνάμεις του σοσιαλισμού γενικότερα, σε έναν μεταπολεμικό κόσμο υπό διαμόρφωση.
Κατοχή και αντίσταση στην Ελλάδα
Στον αντίποδα, οι κομμουνιστές ρίχτηκαν από την πρώτη στιγμή στην οργάνωση της αντίστασης του λαού. Αμέσως μετά την έναρξη της Κατοχής, με πρωτοβουλία του ΚΚΕ δημιουργήθηκε το Εργατικό Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο (ΕΕΑΜ - 16/8/1941) και στις 27/9/1941 το ΕΑΜ. Στο ΕΑΜ και τις οργανώσεις του (ΕΛΑΣ, ΕΛΑΝ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη, ΕΤΑ, ΟΠΛΑ) συσπειρώθηκε η μεγάλη πλειοψηφία της εργατικής τάξης και των λαϊκών στρωμάτων.
Το ΕΑΜ έσωσε το λαό από την πείνα. Δημιούργησε φύτρα εξουσίας στις απελευθερωμένες περιοχές (Λαϊκή Αυτοδιοίκηση, Παιδεία, Δικαιοσύνη). Τροφοδότησε τη λαϊκή πολιτιστική ανάταση. Στις 10/3/1944 ορκίστηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), το κεντρικό πολιτικό όργανο διοίκησης των απελευθερωμένων περιοχών, ενώ μετά από εκλογές (23/4/1944), που διενεργήθηκαν σε συνθήκες Κατοχής, εκλέχτηκε το «Εθνικό Συμβούλιο» με έδρα τις Κορυσχάδες (30/4/1944).
Χάρη στη δράση του ΕΑΜ ούτε ένας εργάτης δεν στάλθηκε για δουλειά στα γερμανικά εργοστάσια, με εξαίρεση αυτούς που είχαν συλλάβει ομήρους οι Γερμανοί. Ούτε ένας δεν στάλθηκε στο Ανατολικό μέτωπο κατά της Σοβιετικής Ενωσης. Στο στρατιωτικό επίπεδο, ο ΕΛΑΣ καθήλωσε 8 έως 12 εχθρικές μεραρχίες, προσφέροντας σημαντικές υπηρεσίες στη γενικότερη πολεμική προσπάθεια. Στον αγώνα αυτό, χιλιάδες κομμουνιστές και άλλοι ΕΑΜίτες έδωσαν τη ζωή τους. Η Καισαριανή, το Κούρνοβο, η Ακροναυπλία, η Κοκκινιά, το Χαϊδάρι, ο Αϊ-Στράτης άστραψαν ως τόποι θυσίας και φάροι ηρωισμού.
Ζητήματα στρατηγικής
Στρατηγική των αντιχιτλερικών αστικών δυνάμεων έναντι του ΕΑΜικού κινήματος ήταν η χειραγώγηση και τελικά το χτύπημά του, άλλοτε μέσα από τη «συνεργασία» μαζί του, άλλοτε μέσα από την ανοιχτή πολεμική, άλλοτε και με τα δύο. Η συνύπαρξη του ταξικού περιεχομένου της λαϊκής πάλης με το εθνικοαπελευθερωτικό έθετε αντικειμενικά καθήκοντα για αγώνα κατά του κατακτητή και -ταυτόχρονα- αγώνα κατά της ντόπιας αστικής τάξης, για την εργατική εξουσία.
Το ΚΚΕ, παρά τον ηρωικό αγώνα του, δεν ήταν στρατηγικά - πολιτικά προετοιμασμένο να θέσει το ζήτημα της κατάκτησης της εργατικής εξουσίας ως επιστέγασμα της αντιστασιακής πάλης και έπαθλο του λαϊκού αγώνα. Δεν μπόρεσε να διαχωρίσει τις οργανωμένες λαϊκές δυνάμεις από τους στρατιωτικούς και πολιτικούς στόχους των εγχώριων και ξένων «συμμαχικών» δυνάμεων. Ετσι, οδηγήθηκε στην υπαγωγή του ΕΛΑΣ στο βρετανικό στρατηγείο της Μέσης Ανατολής (5/7/1943) και αργότερα στις Συμφωνίες του Λιβάνου (20/5/1944) και της Καζέρτας (26/9/1944). Στις συμφωνίες αυτές, το ΚΚΕ, κάτω και από την επίδραση των αντιλήψεων που επικρατούσαν συνολικά τότε στο διεθνές κίνημα, συμμετείχε στο όνομα της λεγόμενης «εθνικής ενότητας». Μιας ενότητας επίπλαστης, αφού τα «εθνικά» συμφέροντα της εργατικής τάξης και της αστικής στέκονταν διαμετρικά αντίθετα, τόσο πριν, όσο στη διάρκεια, όσο και βεβαίως μετά τη λήξη του πολέμου. Μιας ενότητας, που ουσιαστικά σήμαινε αφοπλισμό του λαϊκού κινήματος και υπαγωγή στην αστική πολιτική. Ετσι, δεν αξιοποιήθηκε το γεγονός ότι ο λαός ήταν ένοπλος, ενώ είχαν διαμορφωθεί ήδη φύτρα εξουσίας, που θα μπορούσαν να μετεξελιχθούν σε πυρήνες της επαναστατικής δράσης για την καθολική σύγκρουση, με στόχο την κατάκτηση της εργατικής εξουσίας.
Η διαστρέβλωση της Ιστορίας και η απάντηση της εργατικής τάξης
Αποσιωπούν το γεγονός ότι, τόσο ο πόλεμος, όσο και ο φασισμός είναι τέκνα της ίδιας μήτρας, του καπιταλισμού. Πως ο φασισμός δεν αποτελεί παρά μορφή άσκησης της δικτατορίας του κεφαλαίου. Ετσι, αντιμετωπίζουν το φασισμό ως «κοινωνιολογικό - ψυχολογικό» φαινόμενο, αποδίδουν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στην «παράνοια» κάποιων ολίγων «μανιακών», όπως ο Χίτλερ ή ο Μουσολίνι, ενώ τον παρουσιάζουν ως σύγκρουση της «Δημοκρατίας» με τον «ολοκληρωτισμό», στον οποίο δε διστάζουν να τσουβαλιάσουν τη Σοβιετική Ενωση και τους κομμουνιστές!
Γενικά, ο ρόλος της ΕΣΣΔ και των ένοπλων λαϊκών αντιστασιακών κινημάτων, είτε υποβαθμίζεται (έως εξαφανίζεται), είτε συκοφαντείται. Ο Κόκκινος Στρατός βαφτίζεται κατακτητικός - κατοχικός και οι απανταχού συνεργάτες των ναζί ηρωοποιούνται. Η Αντίσταση χαρακτηρίζεται ως «κόκκινη τρομοκρατία» και τα Τάγματα Ασφαλείας ως «άμυνα» των «νοικοκυραίων» απέναντι «στο αιματηρό όργιο που εξαπέλυσαν εναντίον τους οι Κομμουνιστές»!
Κεντρικό ρόλο στη διαστρέβλωση της ιστορικής μνήμης των λαών κατέχει η Ευρωπαϊκή Ενωση, που, από το 1985 κιόλας, προσπάθησε να «διαγράψει» την 9η Μάη ως μέρα της «Αντιφασιστικής Νίκης», καθιερώνοντας στη θέση της τη λεγόμενη «Ημέρα της Ευρώπης». Ακολούθησε το «Μνημόνιο για την ανάγκη διεθνούς καταδίκης των εγκλημάτων των ολοκληρωτικών κομμουνιστικών καθεστώτων» (γνωστό και ως «Αντικομμουνιστικό Μνημόνιο», 2006), ο ορισμός της 23ηςΑυγούστου (μέρα που υπεγράφη το Σύμφωνο Μολότοφ - Ρίμπεντροπ) ως «Ευρωπαϊκής Ημέρας Μνήμης για τα θύματα του Ναζισμού και του Σταλινισμού», κ.ά.
Ωστόσο, καμιά πλαστογραφία δεν είναι ικανή να σβήσει την αλήθεια. Η παραχάραξη, διαστρέβλωση ή «αποϊδεολογικοποίηση» της Ιστορίας, η ταύτιση κομμουνισμού - φασισμού δεν αποτελούν παρά αναπόσπαστο τμήμα του αστικού ιδεολογικοπολιτικού πολέμου, που στόχο έχει τη διαμόρφωση υποταγμένων συνειδήσεων και τον παροπλισμό της εργατικής τάξης, τη συκοφάντηση της ταξικής πάλης και της προοπτικής της.
Εξήντα οκτώ χρόνια από την «Αντιφασιστική Νίκη των Λαών» τιμάμε και διδασκόμαστε από την Ιστορία μας. Η εποχή μας είναι εποχή περάσματος από τον καπιταλισμό στο σοσιαλισμό. Ο 21οςαιώνας θα είναι αιώνας νέων σοσιαλιστικών επαναστάσεων. Η εργατική τάξη και οι σύμμαχοί της, οπλισμένοι με τη δύναμη της κοσμοθεωρίας μας, αλλά και την εμπειρία του παρελθόντος, των νικών και των ηττών του κινήματος, θα τραβήξουν μπροστά τους τροχούς της κοινωνικής εξέλιξης, με μεγαλύτερη ωριμότητα και αυτοπεποίθηση από ποτέ. Εως την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας, την κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, το σοσιαλισμό. Θέτοντας το φασισμό και τον πόλεμο -τον ίδιο τον καπιταλισμό- μια και για πάντα, στο χρονοντούλαπο της Ιστορίας.
Του
Αναστάση ΓΚΙΚΑ*
* Ο Αναστάσης Γκίκας είναι συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ
Αναστάση ΓΚΙΚΑ*
* Ο Αναστάσης Γκίκας είναι συνεργάτης του Τμήματος Ιστορίας της ΚΕ του ΚΚΕ